Η Ελένη Τζιάφα είναι Αναπληρώτρια Καθηγήτρια με γνωστικό αντικείμενο «Μετάφραση, Επεξεργασία Σωμάτων Κειμένων και Ψηφιακά Πολυμέσα» στο Τμήμα Γαλλικής Γλώσσας και Φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.

Είναι πτυχιούχος του Τμήματος Φιλολογίας του ΑΠΘ, κάτοχος μεταπτυχιακού διπλώματος του Διατμηματικού Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών στις Επιστήμες της Γλώσσας και της Επικοινωνίας στο Νέο Οικονομικό Περιβάλλον, με ειδίκευση στις «Εφαρμογές της Τεχνολογίας στις Επιστήμες της Γλώσσας και της Επικοινωνίας» και διδάκτορας του Διατμηματικού Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών Μετάφρασης και Διερμηνείας του ΑΠΘ.

Έχει πολυετή πείρα ως επαγγελματίας μεταφράστρια, διερμηνέας, επιμελήτρια και υποτιτλίστρια. Μεταξύ άλλων, έχει μεταφράσει το βιβλίο Για να μην είμαστε χαμένοι στη μετάφραση: Πώς η γλώσσα διαμορφώνει τη ζωή μας και μεταμορφώνει τον κόσμο των Nataly Kelly & Jost Zetzsche. Συμμετείχε σε ποικίλα ερευνητικά προγράμματα στην Ελλάδα και το εξωτερικό.

Τα ερευνητικά της ενδιαφέροντα εστιάζουν στη μετάφραση, την υπολογιστική γλωσσολογία και τη γλωσσική τεχνολογία. Ασχολείται με τη χρήση εργαλείων και μεθόδων της γλωσσολογίας σωμάτων κειμένων και την αξιοποίηση ψηφιακών πολυμέσων σε ζητήματα που αφορούν τη μετάφραση, την ανάλυση λόγου και την εκμάθηση γλωσσών, την οπτικοακουστική μετάφραση, τη μετάφραση και την εκπαίδευση μεταφραστών μέσω των νέων τεχνολογιών, την εθελοντική μετάφραση.

Διδάσκει σε προπτυχιακό και μεταπτυχιακό επίπεδο, ενώ συμμετείχε επίσης στο πρόγραμμα CIVIS “Argumentation, Communication, Knowledge, Multiculturality and the Digital World”.

Άρθρα της έχουν δημοσιευτεί σε ελληνικά και διεθνή επιστημονικά περιοδικά, σε πρακτικά συνεδρίων και σε συλλογικούς τόμους.

Είναι μέλος του ΔΣ της Ελληνικής Εταιρείας Μεταφρασεολογίας.

Οι κινηματογραφικές και τηλεοπτικές διασκευές λογοτεχνικών έργων είναι ιδιαίτερα δημοφιλείς, φαινόμενο το οποίο έχει καταγραφεί εκτενώς στη θεωρία της διασκευής της Linda Hutcheon (Hutcheon, 2013:29). Από τη δεκαετία του 1980, η τεχνολογική πρόοδος, μαζί με την εμφάνιση των βιντεοκασετών και αργότερα των DVD, έχει συμβάλει στη σημαντική αύξηση των τηλεοπτικών διασκευών (Cardwell, 2007:189). Με την είσοδο του 21ου αιώνα και την έλευση των πλατφορμών streaming, οι θεατές απέκτησαν τη δυνατότητα πρόσβασης σε μια ευρεία γκάμα ταινιών και σειρών κατά παραγγελία (on demand). Αυτή η μεταβολή έχει αναδείξει τη σημασία της οπτικοακουστικής μετάφρασης, καθιστώντας αναγκαία τη μετάφραση χιλιάδων υποτίτλων σε καθημερινή βάση (Diaz Cintas, 2018). Παράλληλα, η πρακτική του binge-watching μεταβάλλει τον ρόλο της οπτικοακουστικής μετάφρασης, αυξάνοντας τη ζήτηση για υπότιτλους (Orrego-Carmona, 2018:327-329). Αντικείμενο της παρούσας έρευνας αποτελεί η μελέτη της τηλεοπτικής σειράς Vernon Subutex, διασκευής της ομώνυμης τριλογίας της Virginie Despentes. Η μελέτη αυτή στοχεύει στη σύγκριση των υποτίτλων της τηλεοπτικής διασκευής με το λογοτεχνικό κείμενο, τόσο στη γλώσσα-πηγή (γαλλικά) όσο και στη γλώσσα-στόχο (ελληνικά). Η μεθοδολογία της έρευνας βασίζεται στην αξιοποίηση παράλληλων σωμάτων κειμένων (Hunston, 2002), με τη δημιουργία δύο παράλληλων σωμάτων κειμένων: το πρώτο αποτελείται από τα δύο πρώτα βιβλία της τριλογίας και τις μεταφράσεις τους στα ελληνικά, ενώ το δεύτερο από τους γαλλικούς υπότιτλους της σειράς και τη μετάφρασή τους. Σκοπός της μελέτης είναι η ανάδειξη μιας πρακτικής υποτιτλισμού η οποία θα συμβάλει τόσο στη μείωση του απαιτούμενου χρόνου για τους υποτιτλιστές και υποτιτλίστριες για την έρευνα του υλικού, όσο και στην ελαχιστοποίηση των πιθανών λαθών στη μετάφραση των υποτίτλων. Μέσω της διερεύνησης των ευρημάτων στα δύο παράλληλα σώματα κειμένων, η μελέτη αυτή θα συγκρίνει τον βαθμό στον οποίο οι υπότιτλοι στη γλώσσα-πηγή προέρχονται από το πρωτότυπο λογοτεχνικό κείμενο και πώς οι υπότιτλοι στη γλώσσα-στόχο αντιστοιχούν στις ελληνικές μεταφράσεις του βιβλίου. Στη συνέχεια, θα αποδειχθεί πώς η ποιότητα των υποτίτλων μπορεί να βελτιωθεί μέσω της αξιοποίησης της μετάφρασης του λογοτεχνικού κειμένου.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Cardwell, S. (2007). Literature on the small screen: television adaptations. The Cambridge Companion to Literature on Screen, 181-195. https://doi.org/10.1017/CCOL0521849624.013
• Díaz-Cintas, J. (2018). 'Subtitling's a carnival': New practices in cyberspace. Jostrans: The Journal of Specialised Translation, 30, 127-149.
• Federici, F. M., Declercq, C., Cintas, J. D., & Pinero, R. B. (2023). Ethics, Automated Processes, Machine Translation, and Crises. Towards Responsible Machine Translation: Ethical and Legal Considerations in Machine Translation, 135-156.
• Hunston, S. (2002). Corpora in applied linguistics. Cambridge University Press.
• Hutcheon, L. (2013). A theory of adaptation. Routledge.
• Kapsaskis, D. (2011). Professional identity and training of translator in the context of globalization: The example of subtitling. The Journal of Specialized Translation, 16, 162-184.
• Kostopoulou, L. (2020). Humor and intersemiosis in films: Subtitling Asterix and Obelix. Punctum International Journal of Semiotics, 6, 185-202.
• Orrego-Carmona, D. (2018). New audiences, international distribution, and translation. E. di Giovanni, & Y. Gambier (eds.), Reception studies and audiovisual translation, 321-342. https://doi.org/10.1075/btl.141.16orr.

Στην εποχή της πληροφορικής, η μετάφραση ενσωματώνει αναπόφευκτα τη χρήση τεχνολογίας για την ενίσχυση της ποιότητας και της αποδοτικότητας της διαδικασίας. Τα Μεταφραστικά Εργαλεία Υποβοηθούμενα από Υπολογιστή (CAT Tools) αποτελούν κεντρικό στοιχείο στη μεταφραστική διαδικασία, επιτρέποντας την αποτελεσματική διαχείριση μεταφραστικών έργων. Η χρήση ελεύθερου και ανοικτού κώδικα CAT Tools προσφέρει στους επαγγελματίες της μετάφρασης τη δυνατότητα να προσαρμόσουν τις εφαρμογές στις συγκεκριμένες ανάγκες τους, ενώ παράλληλα ενθαρρύνει τη δημιουργία μιας δυναμικής κοινότητας μεταφραστριών και μεταφραστών.

Το προτεινόμενο εργαστήριο, διάρκειας τριών ωρών, εστιάζει στην παρουσίαση και εξάσκηση στη χρήση δημοφιλών ελεύθερων και ανοικτού κώδικα εργαλείων επεξεργασίας μεταφραστικών μνημών (CAT Tools), όπως π.χ. τα OmegaT, Virtaal, Swordfish, Matecat, Smartcat, Déjà Vu X3 Free κ.ά. Σκοπός είναι η ενδυνάμωση των μεταφραστών μέσω της κατανόησης των βασικών λειτουργιών και της εφαρμογής αυτών των εργαλείων σε πραγματικές μεταφραστικές εργασίες. Παράλληλα, θα γίνει εισαγωγή στην κοινότητα ανοικτού κώδικα, ενθαρρύνοντας την ενεργό συμμετοχή και την ανταλλαγή γνώσης μεταξύ των συμμετεχόντων και των συμμετεχουσών. Μετά την παρουσίαση των εργαλείων, θα διεξαχθεί συζήτηση σχετικά με τις προκλήσεις και τις ευκαιρίες που παρουσιάζονται από τη χρήση αυτών των εργαλείων στη σύγχρονη μεταφραστική πρακτική, αλλά και σχετικά με τις καλές πρακτικές για την αποδοτική χρήση των εργαλείων και τεχνικές για την αποφυγή κοινών λαθών. Στη συνέχεια, το εργαστήριο θα επικεντρωθεί στην ανάπτυξη εξειδικευμένων δεξιοτήτων και γνώσεων για την αποτελεσματική εφαρμογή σύγχρονων υπολογιστικών εργαλείων που υποστηρίζουν τη διαδικασία της μετάφρασης χωρίς οικονομικό κόστος.

Το εργαστήριο απευθύνεται σε επαγγελματίες μεταφραστές και μεταφράστριες, στο φοιτητικό κοινό από τον κλάδους της μετάφρασης, των ξένων γλωσσών, της γλωσσολογίας και της τεχνολογίας. Στόχος είναι να ενισχυθούν οι γνώσεις και οι δεξιότητες των συμμετεχόντων στη χρήση καινοτόμων εργαλείων και να αναπτυχθεί μια διαδραστική κοινότητα που θα συμβάλλει στη συνεχή εξέλιξη του κλάδου.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Biel, Ł. (2019). Computer-Assisted Translation Tools: A Practical Guide. Springer.
• Bowker, L. (2015). General issues of translation technology. In C. Sinwai (Ed.), The Routledge encylopedia of translation studies (pp. 88-104). Routledge.
• Christensen, T., & Schjoldager, A. (2017). Translation-Memory (TM) research: What do we know and how do we know it? HERMES - Journal of Language and Communication in Business, 44, 89–101. https://doi.org/10.7146/hjlcb.v23i44.97268
• Karpińska, P. (2017). Computer-aided translation – Possibilities, limitations, and changes in the field of professional translation. Journal of Education Culture and Society, 2, 133–142. http://dx.doi.org/10.15503/jecs20172.133.142
• Olohan, M. (2011). Translators and translation technology: The dance of agency. Translation Studies, 4(3), 342-357. https://doi.org/10.1080/14781700.2011.589656
• Pym, A. (2011). What technology does to translating? The International Journal for Translation & Interpreting Research, 3(1), 1-10.
• Pym, A. (2013). Translation skill sets in a machine translation age. Meta, 58(3), 487-503. http://dx.doi.org/10.7202/1025047ar
• Skripak, I. A., Shatskaya, A. V., Ukhanova, E. V., Tkachenko, A. E., & Simonova, N. A. (2022). Information Technologies and Language: The impact of CAT systems on improving the efficiency of translators’ training. Theory and Practice in Language Studies, 12(11), 2358–2364. https://doi.org/10.17507/tpls.1211.16