Η Σταυρούλα Τσιάρα είναι υποψήφια διδακτόρισσα στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ) με αντικείμενο τον υποτιτλισμό. Είναι κάτοχος πτυχίου Γερμανικής Γλώσσας και Φιλολογίας και μεταπτυχιακού τίτλου σπουδών «Ευρωπαϊκής Λογοτεχνίας και Πολιτισμού» ΑΠΘ, καθώς και του μεταφραστικού διπλώματος «Übersetzerdiplom der Goethe-Institute in Griechenland».

Εργάζεται από το 2007 ως μεταφράστρια και υποτιτλίστρια. Από το 2022 διδάσκει στο Διατμηματικό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών Διερμηνείας και Μετάφρασης του ΑΠΘ και επικουρεί στο Τμήμα Γερμανικής Γλώσσας και Φιλολογίας του ΑΠΘ μαθήματα μετάφρασης και μεταφρασεολογίας.

Η παρούσα έρευνα εντάσσεται στο πλαίσιο της «τεχνολογικής στροφής» της μεταφρασεολογίας (Jiménez-Crespo 2020) προσεγγίζοντας την οπτικοακουστική μετάφραση ως έναν τομέα άρρηκτα συνυφασμένο με την τεχνολογία. Εξετάζει τεχνικές συγχρονισμού και προβολής υποτίτλων του παρελθόντος, ανιχνεύοντας συνδέσεις με σύγχρονες πρακτικές και αποτελεί μέρος της ευρύτερης έρευνας για την υπό εκπόνηση διδακτορική διατριβή της γράφουσας με αντικείμενο τον υποτιτλισμό για διεθνή φεστιβάλ κινηματογράφου στην Ελλάδα.

Οι πρώτες προβολές υποτίτλων εντοπίζονται στην εποχή του βωβού κινηματογράφου, όταν ο χειριστής προβολής εμφάνιζε με έναν προβολέα διαφανειών τους υπότιτλους στην οθόνη κάτω από τους μεσότιτλους (Ivarsson 1998: 2). Μια παρόμοια τεχνική με τους τίτλους πάνω σε φιλμ εφαρμόστηκε στην Ελλάδα κατά την πρώτη περίοδο του ομιλούντος κινηματογράφου (1928-1955). Ο μηχανικός προβολής συγχρόνιζε ζωντανά τους υπότιτλους, προβάλλοντάς τους χειροκίνητα σε μια οθόνη κάτω από το κινηματογραφικό πανί μέσω μιας συσκευής προβολής που ονομαζόταν «τιτλέζα».

Η πρακτική του ζωντανού συγχρονισμού υποτίτλων εφαρμόζεται σήμερα σε διεθνή κινηματογραφικά φεστιβάλ χωρών όπως η Ισπανία (Martínez-Tejerina 2014) και η Ελλάδα με χρήση εξελιγμένων εργαλείων (λογισμικών και υλικού εξοπλισμού) και το απαιτητικό αυτό τεχνικό έργο αναλαμβάνουν πλέον οι υποτιτλίστριες και υποτιτλιστές και όχι οι μηχανικοί προβολής. Πρόκειται, επομένως, για μια σημαντική καμπή στην ιστορία της οπτικοακουστικής μετάφρασης. Η μελέτη της ζωντανής υποτιτλιστικής διαδικασίας μέσα στην κινηματογραφική αίθουσα αποκαλύπτει όψεις του επαγγελματικού προφίλ των υποτιτλιστριών και υποτιτλιστών καθώς και του ρόλου της τεχνολογίας στον υποτιτλισμό, οι οποίες έχουν διερευνηθεί έως τώρα μόνο ακροθιγώς.

Μέσω της συλλογής αρχειακού υλικού, αλλά και συνεντεύξεων με υποτιτλίστριες/υποτιτλιστές και επαγγελματίες του κινηματογράφου, η έρευνα αναδεικνύει ανεξερεύνητες έως σήμερα συνάψεις μεταξύ πρακτικών υποτιτλισμού του παρελθόντος και του παρόντος, συμβάλλοντας έτσι στην ιστοριογραφία της οπτικοακουστικής μετάφρασης, στη σκιαγράφηση του πεδίου του υποτιτλισμού και στον εμπλουτισμό της διεθνούς βιβλιογραφίας.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Ivarsson, J. (1998). A Short Technical History of Subtitles in Europe. https://www.filmsoundsweden.se/backspegel/texter.pdf.
• Jiménez-Crespo, M. A. (2020). The “technological turn” in translation studies. Are we there yet? A transversal cross-disciplinary approach, Translation Spaces, 9 (2), 314-341. https://doi.org/10.1075/ts.19012.jim.
• Martínez-Tejerina, A. (2014). Subtitling for Film Festivals: Process, Techniques and Challenges, TRANS, 18, 215-225. https://doi.org/10.24310/TRANS.2014.v0i18.3254.