Ο Στέργιος Χατζηκυριακίδης είναι καθηγητής Υπολογιστικής Γλωσσολογίας στο Τμήμα Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης.

Τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα βρίσκονται στην τομή μεταξύ του NLP και της Θεωρητικής Γλωσσολογίας. Μερικά από τα θέματα στα οποία έχει εργαστεί είναι η Συνεπαγωγή Φυσικής Γλώσσας, η Υπολογιστική Διαλεκτολογία, η Θεωρητική Σημασιολογία με θεωρίες τύπων και η υπολογιστική τους επέκταση, η Πιθανοκρατική Σημασιολογία, η Μοντελοποίηση Διαλόγου, και η αλληλεπίδραση μεταξύ Λογικών/Συμβολικών Μεθόδων και Μηχανικής Μάθησης/Βαθιάς Μάθησης για το NLP.

Η εντυπωσιακή εξέλιξη της γλωσσικής τεχνολογίας και των μεθοδολογιών των Ηλεκτρονικών Σωμάτων Κειμένων έχει δώσει νέα ώθηση σε παραδοσιακούς κλάδους των μεταφραστικών σπουδών,  ανοίγοντας νέες ερευνητικές προοπτικές  (Baker 1995, Σαριδάκης 2010, Zanettin 2014, Δημητρούλια 2022).

Ενώ οι μεθοδολογίες των ΗΣΚ χρησιμοποιούνται στη μεταφρασεολογική έρευνα ήδη από το 1990, η χρήση τους στο πεδίο της λογοτεχνικής μετάφρασης είναι σχετικά πρόσφατη και κατ’ επέκταση τίθενται συνεχώς υπό διερεύνηση νέες μέθοδοι και πεδία εφαρμογής της. (Ruano 2017, Youdale 2019).

Η προτεινόμενη εργασία εντάσσεται στο νέο ερευνητικό πεδίο της Ηλεκτρονικά Υποβοηθούμενης Λογοτεχνικής Μετάφρασης.  Χρησιμοποιούμε εργαλεία και μεθόδους από τη Γλωσσολογία Σωμάτων Κειμένων, την Υπολογιστική Γλωσσολογία και την Επεξεργασία Φυσικής Γλώσσας (NLP), καθώς και από την Ηλεκτρονικά Υποβοηθούμενη Ανάλυση Κειμένων. Το θεωρητικό μας πλαίσιο είναι η συστημική θεώρηση της μετάφρασης όπως εκφράστηκε από τη Θεωρία του Πολυσυστήματος του Even-Zohar (2004) και από την περιγραφική προσέγγιση του Toury. (1995 )

Εκκινώντας από την παραδοχή πως η λογοτεχνική μετάφραση αποτελεί κομμάτι ενός ευρύτερου ιστορικο-λογοτεχνικο-πολιτισμικού πολυσυστήματος, συγκροτούμε ένα μεταφραστικό, διγλωσσικό, παράλληλο, μονοκατευθυντικό, πλήρους κειμένου και διαχρονικό ΗΣΚ, σύμφωνα με την τυπολογία της Laviosa ( 2003 στο Σαριδάκης 2010).  Το ΗΣΚ αποτελείται από έργα της γαλλικής πεζογραφίας,  στοιχισμένα με τις ελληνικές μεταφράσεις τους, οι οποίες καλύπτουν ένα χρονικό εύρος από το 1920 ως το 2000.   Με τη βοήθεια μεθόδων NLP εξετάζουμε λεξιλογικά και μορφοσυντακτικά χαρακτηριστικά του ΗΣΚ (λεξιλογική πυκνότητα, προτασιακό μήκος, συντακτική πολυπλοκότητα μεταξύ άλλων) και υιοθετώντας μια ερμηνευτική προσέγγιση (Δημητρούλια 2018, Rockwell & Sinclair 2022), κατά την οποία η εξ αποστάσεως ανάγνωση (distant reading) ακολουθείται από εκ του σύνεγγυς ανάγνωση (close reading), αναζητούμε κανονικότητες που μπορούν να φωτίσουν τη μεταφραστική διαδικασία και να μας δώσουν κάποιες ενδείξεις σχετικά με τις νόρμες που επενεργούν στη μετάφραση.

Ακολουθώντας την «τεχνολογική στροφή» που διανύει η μετάφραση (Chan 2014), απώτερος στόχος της προτεινόμενης εργασίας είναι να συμβάλει στην εξέλιξη και συστηματοποίηση της έρευνας και των εφαρμογών στο πεδίο της Ηλεκτρονικά Υποβοηθούμενης Λογοτεχνικής Μετάφρασης.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Baker, M. (1995). Corpora in translation studies: An overview and some suggestions for future research. Target. International Journal of Translation Studies, 7(2), 223-243. doi: https://doi.org/10.1075/target.7.2.03bak
• Chan, S. W. (Επιμ.). (2014). Routledge encyclopedia of translation technology. London/New York: Routledge.
• Δημητρούλια, Τ. (2018). Ηλεκτρονικά υποστηριζόμενη ανάλυση κειμένου: Νέες ερμηνευτικές προοπτικές. Στο Π. Πετρίδης (Επιμ.), Ψηφιακές ανθρωπιστικές επιστήμες στην Ελλάδα: Προβληματισμοί και προκλήσεις, Αθήνα, 16 Φεβρουαρίου 2018. Αθήνα: Κέντρο Έρευνας για τις Ανθρωπιστικές Επιστήμες και Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης.
• Δημητρούλια, Τ. (2022). Τα ηλεκτρονικά σώματα κειμένων και η ανάλυσή τους. Ερευνητικές προοπτικές για τη μελέτη της λογοτεχνίας. Σύγκριση, 31, 160–184. doi: https://doi.org/10.12681/comparison.32406
• Even-Zohar, I. (2004). The position of translated literature within the literary polysystem. Στο, L. Venuti (Επιμ.), The translation studies reader (σσ. 191-196).  London/New York: Routledge.
• Laviosa, S. (2003). Corpora and the translator. Στο  Η. Somers (Επιμ.), Computers and Translation: A Translator's Guide (σσ. 105–117). Amsterdam / Philadelphia:  John Benjamins Publishing.
• Rockwell, G., & Sinclair, S. (2022). Hermeneutica: Computer-assisted interpretation in the humanities. Cambridge: The MIT Press.
• Ruano, P. (2017). Corpus Methodologies in Literary Translation Studies: An Analysis of Speech Verbs in Four Spanish Translations of Hard Times. Meta: Journal des traducteurs/Meta: Translators’ Journal, 62(1), 94-113. doi: https://doi.org/10.7202/1040468ar
• Σαριδάκης, Ι. Ε. (2010). Σώματα κειμένων και μετάφραση: θεωρίες και εφαρμογές. Αθήνα: Παπαζήσης.
• Toury, G. (1995). Descriptive translation studies and beyond. Amsterdam ; Philadelphia: John Benjamins Publishing.
• Youdale, R. (2019). Using computers in the translation of literary style: Challenges and opportunities. London/New York: Routledge.
• Zanettin, F. (2014). Translation-driven corpora: Corpus resources for descriptive and applied translation studies. London/New York: Routledge.